مدیریت ترس و اضطراب در دندانپزشکی

مقدمه ویراستار

در سالهای آخر دهه ۱۳۷۰ یعنی زمانی که من دانشجوی دندانپزشکی بودم، بخش اطفال چندان مورد اقبال دانشجویان نبود. استدلال اصلی این بود که معادل وقتی را که برای بازکردن دهان یک کودک صرف می شود، می توان به اندوی دو دندان اختصاص داد! وقتی هدف از کار دندانپزشکی (چنانکه این روزها بازاریابان و اینستاگرام‌بازها تبلیغ می کنند) پول درآوردن و بیشتر پول درآوردن باشد، بخش اطفال هم از چشم دانشجویان و دندانپزشکان آینده می افتد. زیرا کار برای کودکان را نمی توان با همان منطق صنعتی و مکانیکی دندانپزشکی بزرگسالان انجام داد و یک خط تولید سریع و کارآمد را به راه انداخت.

برای آنکه کودکان، چون بزرگسالان رام و مطیع شوند و از دستورات دندانپزشک فورا پیروی کنند، یکی از استادان آن سالها راهکاری عجیب به دانشجویان ارائه می داد. او در همان ابتدا کودک را چنان می ترساند که صدایی از او درنیاید و سپس با افتخار به دانشجو نگاه می کرد و می گفت دندانپزشک کودکان باید جذبه داشته باشد! البته در کتابهای درسی آن زمان که ترجمه ای از کتابهای آمریکایی بودند، دست بر دهان کودک گذاشتن و او را به اطاعت خواندن امری مرسوم بود. اما به عنوان آخرین راه حل به آن نگریسته می شد و نه اولین انتخاب یک استاد که باید سرمشق صبوری و مدارای دانشجویانش می‌بود! (البته بی انصافی است اگر از استادانی یاد نشود که با صبوری و متانت شان نمونه و الگو برای دانشجویان بودند.)

به هر حال با گسترش ادبیات مربوط به حقوق کودک، تأسیس انجمنها و تصویب قوانین و از همه مهمتر توسعه – هر چند ناموزونِ- اقتصادی و فرهنگی جامعه ایران در دو دهه گذشته، حقوق کودک و صدای کودک تا حدی (و حداقل در میان طبقه متوسط که مراجعان اصلی به دندانپزشکی هستند) گسترده تر شده است. دیگر نمی توان با شگردهای آن استاد کذایی کودکان را به اطاعت خواند و انتظار داشت پدر و مادر نه تنها در کنترل کودک با شما همراهی کنند، که ممنون شما هم باشند!

مدیریت ترس و اضطراب کودک، چنان که در این کتاب هم خواهید دید، علم و هنری توأمان است که باید در دانشکده ها تدریس، در دوران کارورزی و کارآموزی تمرین و در محل کار و جامعه پیگیری شود. حال آنکه فقط بخش کوچکی از کوریکولوم درسی در دوران عمومی به این مهم می پردازد و فقط یک یا دو فصل در کتابهای دندانپزشکی به همراهی گرفتن از کودک و همراه شدن با او می پردازد، که البته می توان حدس زد چندان هم مورد توجه نباشد. زیرا ایجاد اعتماد و اطمینان در کودک فرایندی زمان بر است که هم دندانپزشک و هم خانواده باید آن را بخواهند و هزینه های مادی و معنوی آن را بپردازند. حال آنکه نه تنها در معدود بیمه های دندانپزشکی این وقت و حوصله ای که دندانپزشک باید به خرج دهد، به دیده گرفته نشده است؛ بلکه برخی خانواده ها نیز از رفت و آمد و صرف وقت برای گرفتن همکاری کودک ناراضی و کلافه می شوند. می توان حدس زد در جامعه چنین بی حوصله که در حال صنعتی شدن و تجاری کردن رشته های پزشکی و دندانپزشکی است، اتاق عمل و بیهوشی منفعت بیشتری برای دندانپزشکان داشته باشد و والدین نیز این شیوه سریع و راحت را به رفت و آمد چندباره و صرف وقت ترجیح بدهند.

به رغم روند فوق الذکر، ما یعنی مترجمان این کتاب که سالهاست در یک بخش اطفال با یکدیگر همکار و همقدم هستیم، همواره تلاش داشته ایم که کودک را در متن خانواده و جامعه ببینیم و مدیریت رفتاری کودک را با همراهی والدین به سرانجام برسانیم و از اینکه وقت را برای همراهی گرفتن از کودک صرف کنیم، ابایی نداریم. ما در این تلاش چند ساله مان به این کتاب رسیدیم و آن را متناسب منش و روش جمعی‌مان یافتیم. سپس تصمیم گرفتیم در ایام قرنطینه و خانه نشینی اجباری که کرونا به همه تحمیل کرده بود، این کتاب را به صورت گروهی ترجمه کنیم.

دشواریهای ترجمه گروهی به تجربه زیسته ما در دوران تحصیل، برخی از اساتید (و البته محدود و معدود) فصلهای یک کتاب را بین شاگردان خود تقسیم می کردند و سپس با یک ویرایش مختصر با ذکر عنوان خود در روی جلد (به عنوان مترجم یا ویراستار و یا مترجم اصلی و…) بانی چاپ و نشر آن می شدند. این شیوه کار باعث تولید کتابهایی می شد (و می شود) که نه تنها ترجمه ناخوانایی دارند که از حداقل یکدستی و روانی هم برخوردار نیستند. جملات نامفهوم، استفاده مستمر از کلمات انگلیسی که با رسم الخط فارسی نوشته شده اند و گاه حتی حذف جملاتی که از نظر یکی از مترجمان نامفهوم بوده و ویراستار هم اعتنایی به آن نکرده است!

ما برای آنکه یک کتاب ناخوانا را به انبوه کتابهای فوق الذکر اضافه نکنیم، تصمیم گرفتیم که برای ترجمه این کتاب و یکدستی آن وقت کافی بگذاریم. از این رو، علاوه بر ترجمه بخشهایی که سهم هر یک از ما بود، بخشهای دیگر را نیز خواندیم و با برگزاری چندین جلسه تلاش کردیم به یک زبان مشترک در ترجمه این کتاب برسیم. هدف اصلی ما علاوه بر وفاداری به متن، ترجمه مفهوم و قابل درک از این کتاب بود. این کتاب شامل اصطلاحات تخصصی روان شناسانه بسیاری بود که برای ترجمه آن باید به متون روانپزشکی مراجعه می کردیم که اینکار انجام شد. اصلی ترین اصطلاح این کتاب یعنی coping  در کتابهای روانپزشکی استراتژیهای مقابله یا غلبه ترجمه شده است. ترجمه تحت الفظی این اصطلاح کاملا صحیح است اما در این کتاب معنای لازم را نمی رساند. چرا که منظور از استفاده از این لغت به معنای مقابله یا جنگیدن کودک با شرایط پیش آمده نیست، بلکه می خواهد کنار آمدن با موضوع را نشان بدهد. کنار آمدن اصطلاحی به معنای راضی کردن خود و غلبه بر ترس درونی است. یعنی در عین حالی که می ترسی، اما بر ترس غلبه می کنی و شرایط را می پذیری. در همین راستا برای اصطلاح coping به جای استفاده از لغات غلبه و مقابله، کنارآمدن را ترجیح دادیم. اصطلاح دیگری که در این کتاب بسیار استفاده شده است و به نوعی سنگ بنای تشخیص و شناخت کودکان را در این کتاب می سازد، لغات blunter و monitor است. بلانتر به معنای اجتناب و پرهیز است و برای کودکانی به کار می رود که می خواهند توی خوشان باشند و نیاز چندانی به توضیحات ما ندارند و کلا ترجیح می دهند که حواسشان موقع کار دندانپزشکی پرت شود. ما برای این اصطلاح معادل خوددار را در نظر گرفتیم. مونیتور در معنای لغوی به معنای ناظر است، اما در این کتاب برای کودکانی به کار رفته است که سوالات بسیاری دارند و مداوم دندانپزشک را سوال پیچ می کنند. ما برای این اصطلاح معادل کنجکاو را به کار بردیم. علاوه بر این هنگام استفاده از این اصطلاح (به خصوص در اوایل فصلها) معادل انگلیسی آن را نیز ذکر کرده ایم. گاه در هر فصل برای اینکه متن تکراری نشود از رسم الخط فارسی لغت انگلیسی استفاده کردیم تا خوانندگان کم کم به معادل سازی ما خو بگیرند.

به طور کل هر کجا که احساس می کردیم اصطلاحی را که ترجمه می کنیم، یک لغت تخصصی است و نیاز است دانشجویان معادل انگلیسی آن را بدانند و یا نیاز است که خوانندگان صحت و درستی ترجمه ما را بسنجند، اصل کلمه را در زیرنویس آورده ایم.

نکته دیگری که ذکر آن را در اینجا ضروری می دانم، استفاده از مخفف های انگلیسی است. برای آنکه جملات طولانی تر از حد لازم نشوند، برخی از اصطلاحات پراستفاده به صورت مخفف انگلیسی در متن آمده اند. در ابتدای به کارگیری این لغات ترجمه آنها آمده و متن اصلی نیز در پانویس ذکر شده است. مثلا ترس و اضطراب از دندانپزشکی به صورت DFA  آمده است و به علت تکرار زیاد امیدواریم که خوانندگان بتوانند با آن ارتباط برقرار کنند.

علاوه بر این، هر کجا که احساس کردیم ترجمه وفادارنه یک جمله به علت ایجاز و اختصار به کار رفته در آن نمی تواند منظور را برساند از [] استفاده کرده ایم. این کروشه ها به معنای سخن مترجم است که با یک یا حداکثر دو جمله اضافه منظور نویسنده را برای خوانندگان تا حدی باز کرده ایم.

 از آنجا که باور داریم زبان یک امر جمعی است و در جامعه برساخته می شود، مطمئن هستیم که این شیوه (یعنی پانویس دادن، ذکر اصل کلمات و مخففها) به ایجاد یک فرهنگ جمعی در ترجمه کمک می رساند، عیار ترجمه را بالاتر برده و امکان مشارکت و نظردهی خوانندگان را بیشتر می کند. از همه خوانندگان آگاه فروتنانه می خواهیم که اگر در مورد ترجمه اصطلاحات و یا به طور کل ترجمه کتاب نظری دارند، آن را از طریق راه ارتباطی زیر با ما به اشتراک بگذارند.

سخن آخر

ما مترجمان به عنوان اعضای جامعه علمی جهان امروز، به حقوق مولف و ناشر زبان اصلی باور داریم. متأسفانه به علت تحریمهای بانکی و ارزی و البته بی ارزش شدن پول ملی در مقابل ارزهای خارجی توان و خواست خرید حق مولف را نداشتیم. به داوری ما، حقوق مولف (یا همان قانون کپی رایت) یکی از شرایط پیوستن ایران به جامعه جهانی است و باید در دستور کار ناشران و مترجمان قرار بگیرد. امید است با رفع تحریمها و گسترش ارتباط با جهان پیرامون در کارهای آینده بتوانیم ایم مهم را به سرانجام برسانیم. با این همه چند نسخه از کتاب ترجمه شده را برای پرفسور کمپل (ویراستار اصلی کتاب) فرستادیم و شرایط و دشواریهای پیش رویمان را برایش شرح دادیم.

از آنجا که این کتاب یک تألیف میان رشته ای بود، دوست روانپزشک‌مان دکتر رضا شیرالی (عضو انجمن علمی روانپزشکان و عضو کمیته روانپزشکی اجتماعی) این کتاب را خواندند و نظراتی راهگشا برای بهتر کردن ترجمه دادند. ما خود را موظف می دانیم که در این جا از ایشان تشکر کنیم. علاوه بر این امید همکاری بیشتر بین رشته های پزشکی (به خصوص دندانپزشکی کودکان و روانپزشکان و روانکاوان) را در آینده ای نزدیک داریم که این ترجمه را می توان مرحله ای آغازین از این همکاریها دانست.
در پایان از طرف خودم از همکاران و دوستان چندین و چند ساله ام که همت کردند و کار ترجمه را به همدلی و رفاقت به پایان بردند، نهایت امتنان را دارم. از طرف همه مترجمان نیز از خانواده هایمان تشکر می‌کنم که وقتی را که باید به آنها اختصاص می دادیم، صرف ترجمه کتاب کردیم؛ با این حال از عشق و حمایت آنان برخوردار بودیم…حق این است که زندگی جویی جوینده است و باید با جریان پویای آن همراه شد…