به گذشته که بر می‌گردم

«به گذشته که برمی‌گردم» مشروح خاطرات دکتر عزت‌الله خامسی، در بستر گفتگویی چندین ساعته، از شصت و شش سال خدمات درمانی و بهداشتی و آموزشی و هشتاد سال خاطرات شخصی و اجتماعی زندگی اوست. در این کتاب جزئیات و توصیفاتی از شکل و شیوه زندگی مردم در قدیم، وضعیت آموزش عالی در سال‌های دور، شرایط دندان‌پزشکی در ایران از دهه سی به بعد، شرح حال پزشکان، دندان‌پزشکان و اساتید مطرح و موثر دوران گذشته و خدمات و تجارب مختلف دانشگاهی و اجتماعی راوی را می‌خوانیم.

دکتر عزت‌الله خامسی در سال ۱۳۱۰ در بروجرد متولد شد. در سال ۱۳۲۸ به تنها دانشکده دندان‌پزشکی ایران در تهران راه یافت و در سال ۱۳۳۲ دانش‌آموخته شد. او در بیش از شصت و شش سال فعالیت حرفه‌ای خود در حوزه دندان‌پزشکی، تجارب و مسئولیت‌های مختلف داشته که از جمله آن تاسیس و ریاست دانشکده دندان‌پزشکی اصفهان در دهه پنجاه و استادیاری در دانشکده دندان‌پزشکی دانشگاه آزاد تهران در دهه شصت بود‌. او همچنین در انجمن بیمارستان‌های آمریکا، آکادمی پیر فوشار، کالج بین‌المللی دندان‌پزشکان و انجمن بهداشت ایران عضویت داشت. دکتر خامسی سابقه ریاست هیات‌مدیره و مدیریت اجرایی جامعه دندان‌پزشکی ایران را نیز در کارنامه دارد. دکتر خامسی در حال حاضر از قدیمی‌ترین دندان‌پزشکان ایران است.

کتاب «به گذشته که بر می‌گردم» سومین کتاب دفتر پژوهش‌های تاریخ پزشکی و دندانپزشکی نشر دندانه است.

یادداشت مؤلفین
تاریخ شفاهی بخش مهمی از تاریخ‌نگاری است که در حوزه تاریخ علم و تاریخ علوم‌ پزشکی تا به حال به حد کافی مورد اقبال و توجه نبوده است. گفتگوها، مصاحبه‌ها، ثبت مشاهدات و نوشتن خاطرات، برای ضبط و حفظ تاریخ شفاهی اهمیت زیادی دارد.
هنوز در رشته‌های مختلف علوم‌ پزشکی، پزشکان و اساتید با سابقه و قدیمی وجود دارند که حافظه تاریخی و عامل پیوند با گذشته این علوم هستند، اما بسیاری متاسفانه به ارزش تاریخی خاطرات و به یادمانده‌های خود واقف نیستند و ننوشته‌اند و سخن نگفته‌اند.
از تاسیس اولین دانشکده پزشکی و دندان‌پزشکی در ایران حدود نود سال می‌گذرد و برخی شاهدان سال‌های اولیه آن هنوز در بین ما هستند‌ که پیچ تاریخی عبور از پزشکی سنتی به پزشکی مدرن و دانشگاهی را به یاد دارند. بعضی از این بزرگان در کنار نقشی که خود داشته‌اند، پیشرفت‌های گام به گام و گاه آهسته و گاه سریع علم‌ پزشکی را نیز شاهد بوده‌اند و شاید از خوشبختی‌های نسل ماست که هنوز بخت دیدار و گفتگو با آنها را داریم، کسانی که شاهدان روزگاران رفته و راوی دورانی هستند که شاید بر اساس تقویم چندان دور نباشد، اما بر پایه تغییر بسیار دور است.
بازگویی و ثبت خاطرات و مشاهدات این افراد، به خصوص موثرین در امور علمی و اجرائی، گامی مهم در جهت حفظ تاریخ شفاهی علوم‌ پزشکی در ایران است. خاطرات، گاه در مصاحبه‌ها و سخنرانی‌ها و گفتارهای فضای مجازی به صورت پراکنده بیان‌ می‌شوند اما ضبط هدفمند آنها می‌تواند باعث ماندگاری و استفاده بهتر پژوهشگران حال و آینده باشد‌. همچنان که در سال‌های اخیر پروژه‌های تاریخ شفاهی مختلفی را در حوزه تاریخ عمومی‌شاهد هستیم.
در اواخر سال ۱۳۹۸ از میان سه نفر از بزرگانی که مصاحبه با آنها پیشنهاد شد، گفتگو با دکتر عزت الله خامسی خیلی زود به سرانجام رسید.
دکتر خامسی هم در ابتدای کتاب، هم در مقدمه‌ای در وصف او و بهتر از همه در خلال گفتگوهای مشروح این مجموعه، برای خواننده معرفی شده است، هر‌چند که بسیاری از دندان‌پزشکان، ایشان را به خوبی می‌شناسند و از خدماتشان به دندان‌پزشکی ایران آگاهند.
روزگار سپری شده دکتر خامسی، دوران تغییرات بسیار اجتماعی و علمی و دانشگاهی بوده است. این خاطرات، ما مردمان جوان و میان‌سال امروز را به روزگاری می‌برد که در پی تغییرها و تبدیل‌های سریع در تکنولوژی و نوع زندگی، به سرعت رنگ باخته و در حال پاک شدن از یادهاست.
از میان این گفتگو تصویر مردی فرهیخته، مهربان، نیک‌نفس، پاک‌دل، پاک‌دست، بزرگ‌منش، متواضع و دوست داشتنی را می‌بینیم که با وجود مشغله‌ها و مسئولیت‌های فراوان همواره در پی آموختن و آموزش دادن بود. در مدیریت‌ها و مقام‌های مختلف زحمت فراوان‌ می‌کشید و در عین حال به میزها و صندلی‌ها دل نمی‌بست. مردم‌داری و انسان‌دوستی او باعث می‌شد که در سال‌های طولانی دوستان زیادی بیابد و مهر او بر دل بسیاری بنشیند.
ایشان در آستانه نود سالگی با گشاده رویی، حوصله فراوان، حافظه‌ای شگفت، زحمت بسیار و دقتی کم‌ نظیر، وقایع مختلف زندگی خود را بیان کرده و از دوره کودکی، شکل زندگی در قدیم، خاطرات دانشگاه، دوران طولانی کاری و مدیریتی، سفرها، فعالیت‌های اجتماعی و تجربه‌های دانشگاهی مختلف خویش سخن گفته است.
برای ضبط این خاطرات بیش از بیست و پنج ساعت گفتگو در بستر فضای مجازی انجام شد. سپس متن گفتگوها پیاده و با حداقل تغییر آماده انتشار شد. تنها بخش‌های مختصری از صحبت‌ها به ملاحظاتی بنا بر نظر راوی حذف شده‌اند که تاثیری در دست یافتن به آنچه هدف ما از این مجموعه است ندارد. گفتگوها از اواسط سال ۱۳۹۸ تا اوایل سال ۱۳۹۹ انجام شد، اما وقفه‌ای که در پیاده‌سازی و ویرایش متن اتفاق افتاد انتشار این کتاب را به سال ۱۴۰۲ موکول کرد. متاسفانه در این فاصله بعضی از عزیزانی که در این کتاب از آنها نام‌ برده شده از دنیا رفتند.
خاطرات دکتر عزت الله خامسی از این زاویه که ایشان به طور مستقیم در پایه‌گذاری دو دانشکده دندان‌پزشکی در ایران موثر بوده‌اند و مناصب مختلفی در امور بهداشتی و درمانی داشته‌اند و در چندین مرکز آموزشی و پژوهشی در ایران و جهان تحصیل کرده‌اند اهمیت دارد.
آن‌چه در این مجموعه آمده در حوزه تاریخ اجتماعی، جامعه شناسی، تاريخ علوم پزشکی، تاریخچه موسسات علمی و دانشگاهی و مهمتر از همه تاریخ معاصر دندان‌پزشکی ایران قابل توجه است. امید داریم این خاطرات علاوه بر دندان‌پزشکان و پژوهشگران تاریخ علم، برای عموم علاقمندان به تاریخ نیز مفید و مورد استفاده باشد. این‌ مجموعه همچنان که تلاشی در راه ثبت تاریخ است، بهانه‌ای‌ست برای نکو داشت و سپاس از یک عمر تلاش علمی و آموزشی و درمانی دکتر عزت الله خامسی.
از آقای دکتر شهرام خامسی فرزند ایشان، سایر اعضای خانواده، آقای دکتر سیامک شایان امین و سایر افرادی که در به نتیجه رسیدن این‌ کار ما را یاری کردند، نهایت سپاس را داریم.
دکتر سعید میرسعیدی
د‌کتر ندا اسماعیلی